แนวทางสังเกตการณ์ชุมนุมตามมาตรฐานสากล
11 สิงหาคม 2563
Amnesty International Thailand
การสังเกตการณ์การชุมนุมคืออะไร?
- เพื่อรวบรวมข้อเท็จจริงที่เป็นอิสระ ปราศจากการแทรงแซง เกี่ยวกับการจัดการของผู้ชุมนุมและเจ้าหน้าที่ ผู้บังคับใช้กฎหมาย
- เพื่อป้องกันการแสดงตัวตนของผู้ชุมนุม
- เก็บรวบรวมหลักฐาน เพื่อนำไปสู่การแสดงความรับผิดชอบ
- เพื่อป้องกันการละเมิดสิทธิ และสนับสนุนให้รับผิดชอบต่อการปกป้องสิทธิมนุษยชน
“การชุมนุมโดยสันติ” ภายใต้มาตรา 21 ของ ICCPR
- การชุมนุม หมายถึง การรวมตัวกันมากกว่า 1 คน รวมถึงการชุมนุมในพื้นที่ออนไลน์ด้วย
- การชุมนุมโดยสันติ หมายถึง การชุมนุมโดยปราศจากการใช้ความรุนแรง ทั้งนี้การมีอาวุธไม่ได้แปลว่าไม่สันติ โดยพิจารณาปัจจัยหลายอย่าง เช่น วัฒนธรรม ความจงใจ และการประกาศวัตถุประสงค์ชัดเจน
- “ความรุนแรง” ในบริบทนี้ โดยทั่วไปหมายถึง การที่ผู้เข้าร่วมใช้กำลังทางกายภาพซึ่งน่าจะก่อให้เกิดการบาดเจ็บ ล้มตายหรือทรัพย์สินเสียหายรุนแรง ส่วนแค่การขวางการเดินรถหรือการเดินเท้าหรือกิจกรรมตามกิจวัตร ไม่ถือเป็นความรุนแรง
- อารยะขัดขืนต่อกฎหมายถือว่าเป็นการกระทำโดยสันติ
- ต้องมีการแยกพิจารณาผู้เข้าร่วมที่ใช้ความรุนแรงกับคนที่ไม่ใช้ความรุนแรงออกจากกัน และจะเหมารวมทั้งหมดไม่ได้ ทั้งนี้การชุมนุมที่รุนแรงให้สรุปจากฝ่ายที่เริ่มใช้ความรุนแรงก่อน
- การชุมนุมที่เกิดขึ้นเพื่อเรียกร้องไปสู่การเข่นฆ่า (มีการใช้วาทะอันตราย hate speech) ให้ถูกจำกัดได้โดยรัฐ
ขั้นตอนสังเกตการณ์การชุมนุม
1. รวบรวมข้อมูลเบื้องต้น
- ข้อมูลเกี่ยวกับผู้ชุมนุม: ใครจัด (กลุ่ม,พรรค,องค์กร)/ ใครเป็นแกนนำ/ ใครประสานงาน/ โครงสร้างและช่องทางแจ้งข่าวสารการชุมนุม
- ข้อมูลเกี่ยวกับการชุมนุม: วัน เวลา สถานที่/ วัตถุประสงค์การชุมนุม/ ประเภท (ประท้วง,นั่งเฉย,เดิน,ปิดล้อม)/ เส้นทางการเดิน/ การเตรียมการเรื่องความปลอดภัย/ การประสานงานกับเจ้าหน้าที่
- ข้อมูลจากเจ้าหน้าที่: ถูกกฎหมายหรือไม่/ แผนการรักษาความปลอดภัย/ รายชื่อเจ้าหน้าที่บัญชาการสถานการณ์/ อารมณ์เจ้าหน้าที่/ ใช้การสกัดกั้นวิธีใดบ้าง
- ข้อมูลจากกลุ่มอื่นๆ: แผนของกลุ่มอื่นๆ (กลุ่มฝ่ายตรงข้าม)ในการสนับสนุนหรือยับยั้งการชุมนุมนี้
2. วางแผนก่อนลงพื้นที่
- แผนสังเกตการณ์: แบ่งทีม (มีกี่ทีม,ทีมละกี่คน,มีใครบ้าง,แต่ละทีมสังเกตการณ์ที่ไหนบ้าง)/ แบ่งหน้าที่ในทีม/ ยานพาหนะ/ สรุปข้อมูลและแผนออกจากที่ชุมนุมกับทีม/ การติดต่อประสานงานกับทีมอื่น/ การประเมินความเสี่ยง
- แผนการสื่อสารและการรายงาน: รายงานใคร/ อย่างไร/ ข้อมูลรายงานจะถูกเอาไปใช้อย่างไร (รายงานสาธารณะ,ใบแจ้งข่าว,แหล่งอ้างอิง)
- สามารถประสานงานกับกลุ่มสังเกตการณ์ด้านสิทธิมนุษยชนอื่นๆ และสหประชาชาติเกี่ยวกับแผนการสังเกตการณ์
- ลองไปสถานที่ชุมนุมก่อนการชุมนุมจริงเพื่อทำความคุ้นเคยและศึกษาทางหนีทีไล่
3. ช่วงสังเกตการณ์
- อยู่ประจำที่ซึ่งสามารถสังเกตการณ์สะดวกและปลอดภัย
- ถ่ายรูปหรือวาดรูป การยืน การจัดกำลังของเจ้าหน้าที่และผู้ชุมนุม หากเป็นไปได้
- สภาพแวดล้อม: ตำแหน่งทีมและจำนวนเจ้าหน้าที่/ จำนวนผู้ชุมนุม/ จำนวนฝ่ายรักษาความปลอดภัย/ มาตรการพิเศษที่ผู้ชุมนุมป้องกันความรุนแรง/ พฤติกรรมและอารมณ์ของเจ้าหน้าที่และผู้ชุมนุม
- เด็กในพื้นที่ชุมนุม (*การชุมนุมของเด็กถือว่าถูกหลักการสากล): จำนวนและบทบาทของเด็ก/ สัมภาษณ์หรือสอบถามเด็กว่ามาร่วมชุมนุมโดยสมัครใจหรือไม่
- สังเกตว่ามีนักปกป้องสิทธิ นักข่าว บุคคลกรทางการแพทย์ กลุ่มชุมนุมต้าน ไทยมุง หรือไม่
- สังเกตการแสดงสัญลักษณ์ และกิจกรรม
ตัวอย่าง Checklist ตัวชี้วัดเรื่องเสรีภาพการชุมนุม
- กลไกที่รับแจ้งการชุมนุมมีทัศนคติ ท่าทีสนับสนุนการชุมนุม และไม่มีข้อกำหนดทางกฎหมาย หรือในทางปฏิบัติให้ผู้ชุมนุมขออนุญาตล่วงหน้า
- ช่วงเวลาในการแจ้งชุมนุมไม่วางไว้นานเกินไป ตามหลักการสากลคือ ไม่ควรเกิน 48 ชั่วโมง โดยกลไกการรับแจ้งชุมนุมไม่ยุ่งยากเกินไป เช่น แบบฟอร์มหาง่าย มีช่องทางแจ้งด้วยตนเองและออนไลน์
- การวางข้อจำกัดการชุมนุม ต้องวางจากการตกลงร่วมกันตามมาตรฐานสากลด้วย ข้อจำกัดที่วางต้องเขียนเป็นลายลักษณ์อักษร มีเหตุผลรองรับ ต้องอธิบายให้ผู้จัดทราบ และมีช่องทางทางปกครองให้ผู้จัดยื่นเรื่องขอรับการชดเชย
ตัวอย่าง Checklist บทบาทเจ้าหน้าที่ระหว่างชุมนุม
- การควบคุมการชุมนุมต้องอยู่บนพื้นฐานของการเจรจา การประสานกับผู้ชุมนุม
- ต้องให้ข้อมูลเกี่ยวกับการชุมนุมกับนักข่าวและนักสังเกตการณ์
- เจ้าหน้าที่ต้องรับและตอบรายงานการสังเกตการณ์
- การเก็บข้อมูลส่วนบุคคล เช่น ถ่ายรูปบัตรประชาชนหรือบันทึกภาพ ต้องทำโดยไม่ก่อให้เกิดการแทรกแซงความเป็นส่วนตัว
- รัฐต้องปกป้องสิทธิการชุมนุมโดยอ้างอิงหลักการเรื่องธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน และเอกชนซึ่งครอบครองพื้นที่ส่วนที่ถือว่าเป็นที่สาธารณะ ต้องถือว่าพื้นที่นั้นเป็นที่สาธารณะสำหรับการชุมนุมด้วย
อ้างอิง
OHCHR Nepal Guidelines for Monitoring Demonstrations and Rallies 1-3 (June 2009)
10 Principles for the proper management of assemblies, 2016
Human Rights Committee, General Comment No. 34 Article 19: Freedoms of opinion and expression of ICCPR (2011)
Human Rights Committee, General Comment No. 37 Article 21: Right of peaceful assembly of ICCPR (2020)
OHCHR Monitoring Guidelines: Children in Demonstration/ in Political Rallies (2010)
“Basic Principles on the Use of Force and Firearms by Law Enforcement Officials, 1990. (BPUFF)